چهارشنبه سوری از نظر لغوی
- چهارشنبه نام یکی از روزهای هفته است.
- واژه «سور» دارای دو معناست یکی با معنایِ جشن، شادمانی، نشاط و عیش و دیگری با معنایِ سرخ چون در این جشن آتشِ سرخ افروخته می‌شود.
اسم جدید شب یلدا و چهارشنبه سوری
بر اساس تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی "شب یلدا" و "چهارشنبه‌سوری" تغییر نام یافتند و در تقویم با نام جدید ثبت می‌شوند. بر اساس تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، از سال ۱۴۰۳ دو آئین ایرانی شب یلدا در آخرین شب آذرماه، به عنوان «روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» و سه‌شنبه آخر سال که زمان برگزاری آئین باستانی چهارشنبه‌سوری است به عنوان «روز تکریم همسایگان» در تقویم رسمی کشور ثبت می‌شود.
چهارشنبه سوری چیست؟
یکی از جشن‌های بهاری که برای استقبال از نوروز در آخرین غروب سه شنبه سال برگزار می‌شود چهارشنبه سوری نام دارد. مردم در این جشن آتش روشن می‌کنند و دور آتش حلقه زده و با ایجاد تپه‌های آتش از روی آنها می‌پرند و شعر می‌خوانند. چهارشنبه سوری نیز مانند سایر جشن‌های باستانی در هر شهر و منطقه‌ای آداب و رسوم خاص خود را دارد. رسوم مختلفی از آتش‌افروزی و آتش‌بازی تا خوردن آجیل مشکل‌گشا، دورهمی‌های خانوادگی، قاشق‌زنی و… برگزار می‌شود.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری
چهارشنبه سوری مانند هر جشن دیگری مجموعه‌ای از آداب و رسوم منحصربه‌فرد دارد که آن را از دیگر جشن‌ها متمایز می‌کند. در شب چهارشنبه کوچک‌ترها به دیدن بزرگ‌ترها می‌روند تا چهارشنبه سوری را در کنار هم خوش بگذرانند. از یک یا دو روز قبل، مردم به جمع‌آوری هیزم و بوته مشغول می‌شوند. بعدازظهر سه‌شنبه آخر سال، هیزم‌ها در محیط‌های باز مثل حیاط خانه، خیابان یا میدان روستا به فاصله چند متری از یکدیگر روی هم چیده می‌شوند. با تاریک شدن هوا، مردم هیزم‌ها را به آتش می‌کشند و همه افرادی که دور آتش جمع شده‌اند، با خواندن «سرخی تو از من، زردی من از تو»، از روی آتش می‌پرند تا به نوعی با این کار زردی و ضعف بیماری و غم را به آتش بدهند و از خود دور کنند و سلامتی و شادی و سرخی را از آتش بگیرند. "غم برو، شادی بیا، محنت برو، روزی بیا! " از دیگر اشعاری است که هنگام پرش از روی آتش خوانده می‌شود. آتش‌بازی فقط گوشه‌ای از این جشن به شمار می‌رود؛ دورهمی و در کنار یکدیگر بودن، پایان‌بخش این مراسم باستانی است.
یکی دیگر از آداب و رسوم چهارشنبه سوری قاشق زنی است. در این مراسم افراد در سنین مختلف با پوشش مبدل و عموماً با سر کردن چادر به در خانه‌ی ساکنین شهر می‌روند، با قاشق بر پشت کاسه‌های فلزی خود که در دست دارند می‌کوبند و از صاحب‌خانه تقاضای خوراکی‌های مختلف می‌کنند. عموماً انواع شیرینی‌جات، آجیل، میوه و غیره به قاشق زن داده می‌شود
پیش‌تر مردم برخی از شهرها نظیر اصفهان و تهران رسم داشتند کوزه یا ظرفی را که در طول سال استفاده نکرده‌اند به نشانه‌ی خارج کردن شانس و ارواح بد از خانه به بیرون پرتاب کرده و بشکنند. در شهر شیراز مردم معتقد بودند که اگر در قناتی که سرچشمه آن از مقبره‌ی سعدی است، حمام کنند سال سلامتی را سپری خواهند کرد. آنها معمولاً برای زیارت و دعا در این شب به آرامگاه شاه‌چراغ می‌روند. در تبریز زنان آینه، شانه و جاروی جدید می‌خریدند، از روی نهرها و سرچشمه‌ها می‌پریدند، تمام کوزه‌های قدیمی را می‌شکستند و با کوزه‌ها و آب تازه به استقبال سال نو می‌شتافتند.
چهارشنبه سوری چی بپزیم؟
شب سال نو سر سفره‌ها یا ماهی پلو پیدا می‌کنید یا رشته پلوی روغن چکان. اما آیا تا به حال به این فکر کرده اید که قدیمی‌ها شب چهارشنبه سوری چه می‌خوردند و چطور در کنار شادی پریدن از آتش سرخ دلی از عزا در می‌آوردند؟ «از غذاهای این چهارشنبه سوری رشته پلو، پلو هفت رنگ، آش میوه، آش رشته، شش انداز و دلمه است.»
خوراکی‌های مخصوص چهارشنبه سوری
آجیل مشکل گشای در گذشته پس از پایان آتش افروزی اهل خانه و خویشاوندان گردهم می‌آمدند و آخرین دانه‌های نباتی مانند تخم هندوانه، تخم کدو، پسته، فندق بادام، نخود، تخم خربزه و شاهدانه را که از ذخیره زمستان باقی مانده بود روی آتش مقدس بوداده و بانمک تبرک می‌کردند و می‌خوردند آنان بر این باور بودند که هر کسی از این معجون بخورد نسبت به افراد دیگر مهربان‌تر می‌شود و کینه از وی دور خواهد شد امروزه اصطلاح نان و نمک کسی را خوردن از همین باور سرچشمه گرفته است.